1997'de yapılan nüfus sayımında askerden kaçış oranı % 50'lere ulaştığı için Telafer merkezin nüfusu 280 bin çıkmıştır. Muhtemelen 1997 senesinde gerçek nüfus kent merkezinde 300 bindir. 2007 itibarı ile Telafer merkez (350 bin) ve çevresinin (100 bin) nüfusu, toplam 450 bin civarındadır. Yani, Telafer'e bağlı Zammar, Rabia ve İyaziye nahiyeleri ve bağlı 100 köyde bu nüfusun 100 bini yaşamaktadır. Saddam Hüseyin'in güvenmediği Telafer Türkmenlerinin ve bütün Telafer'in 1997'de Muhaberat tarafından hazırlanan özel raporda nüfusları 24 bin olarak gösterilmiş, nerede ise nüfusun % 90'ı görmemezlikten gelinmiştir. Şii Türkmen nüfus daha çok Telafer merkezde yoğunlaşmıştır.

11. yüzyıldan bu yana bir Türkmen kenti olan Telafer nüfusunun tamamı Türkmenlerden oluşmaktadır. Telafer'e yerleşen ilk Türk boylarının Kıpçak Türk’ü olduğu ifade edilmektedir. Abbasi Devleti döneminde ilk Türk boylarının Telafer'e yerleştiği ileri sürülmektedir. Telafer'in adının da "Tel" "Avar", yani Avar Tepesi anlamına geldiği ileri sürülmektedir. Özetle, Telafer, "tarihi Kıpçak Beyliği dahil, Moğol, Timur, Harzemşah damgasını taşıyan Neftçi diye bilinen akraba boylar da dahil Oğuz boylarının izinin müze gibi korunduğu bir yerdir." Kıpçak Türkçe’sine ait birçok sözcük Telafer Türkçe’sinde yaşamaktadır.

Tarihi çok gerilere giden Telafer'de kent merkezinde bulunan 150 höyük kentin uzun tarihinin bir ispatıdır. Telafer M.Ö. 6000 yıllarında kurulmuş bir yerleşim yeridir. Telafer, ilk büyümesini Asuriler döneminde yaşamıştır. Bu dönemde Telafer'in adı "Nemet Aştar"dır. Hz. Ömer döneminde Telafer, İyad Bin Ganem komutasındaki İslam Orduları tarafından fethedilmiştir. Emeviler zamanında Telafer bir muhalefet merkezi olmuştur. Telafer'de Emevi Orduları ile muhalefet güçleri arasında bir çok çatışma gerçekleşmiştir. Emevi Valisi 2. Mervan Telafer üzerine yürüyerek muhalefeti ezmiş ve kenti başta Telafer Kalesi olmak üzere yeniden inşa etmiştir. Abbasiler döneminde Telafer büyümüştür. Özellikle Halife Muktasım Billeh döneminde kent zenginleşmiştir.

Telafer'de Türk hakimiyeti Tuğrul Bey ile 1055'te başlamıştır. Daha sonra bölgede Selçuklu beylerinden Bedrettin hakim olmuştur. Artık bu dönemde Telafer Türkmen aşiretlerinden oluşan bir kenttir. 1258'de Hulagü Bağdat'ı fethederken, komutanlarından Simdogo Musul ve Telafer üzerine yürümüştür. Böylece Telafer İlhanlı Devletinin bir parçası haline gelmiştir. 1328'de Şeyh Hasan Celairi önderliğinde Irak'ta Türkmen Celairiye Devleti kurulmuş ve Telafer'de bu devletin parçası olmuştur.

Emir Timur 1386'da Musul'a giderken Telafer'e girmiştir. Timur'un Telafer'e girerken kullandığı yola, Telafer'de hala "Temur Yolu" denilmektedir. 1411'de Telafer, Emir Muhammed Kara Yusuf döneminde Karakoyunlu Devleti’ne bağlanmıştır. 1469'da Telafer, Uzun Hasan döneminde Akkoyunlu Devleti’ne bağlanmıştır. 1508'de ise Safavi Türk Devleti’ne bağlanmıştır. 1534'te Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır. Telafer, Osmanlı kayıtlarında "El Cezire" (ada) diye anılan bölgenin tam ortasında yer almaktadır. Osmanlı Devleti Arap coğrafyasına yönelik güvenlik ve demografi stratejisini Nüsyabin, Telafer, Deyrezur üçgeni üzerine kurmuş, bu bölgede sürekli önemli sayıda asker bulundurmuştur. Ancak Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra bu üç kent Türkiye, Irak ve Suriye arasında dağılmıştır.

Telafer'in Osmanlı döneminde önemli bir kavşak olduğu kaynaklarda şöyle ifade edilmektedir: "Telafer, Musul'a 13, Sincar'a 12 saat mesafede olup, işlek bir güzergah üzerindedir. El Cezire'nin Beled'den sonra en düzgün yerleşim yeri olduğundan, oradan gelip geçen kervanlarla ve El Cezire'de bulunan aşiretlerle münasebetleri iyidir ve öneme sahiptir." 1900'lerin başında "nahiye merkezi olan Telafer kasabası, takriben 1500 kadar haneye sahip, dokuz mahalleden oluşmaktadır. (...) Halkı yerleşik, ziraat ve hayvancılığa fazlasıyla yatkındır."

Telafer'e adını veren tepenin üzerinde bir kale vardır. Bir hükümet konağı, iki büyük han, bir hamam, sekiz-on camii, bir sıbyan mektebi 1900'lü yılların başında Telafer'e damgasını vurmaktadır.

20. Yüzyıl Telafer'e baskıların dışında hemen hemen hiçbir şey katmamıştır. 1920'de İngilizlere karşı ayaklanma başlattığı için cezalandırılmaya başlanan Telafer'de Saddam Hüseyin'in iktidara gelmesinden sonra çok boyutlu baskılar inanılmaz ölçülere ulaşmıştır. Kente sadece yeni bir ev yapmak değil, yıkık bir evi onarmak dahi yasaklanmıştır. Telafer'de ağaç dikmek de yasaklanmıştır. 2003 senesine gelindiğinde Telafer'de hala ciddi bir su şebekesi yoktur. Üstelik, hemen Telafer'in yanından Dicle nehrinden Musul'a su taşıyan boru hattı geçmesine rağmen Telafer içine su dağıtımı yapılmamış, iki günde bir kez iki saat su Telafer içindeki ana hatlara verilmiştir. Şehrin kanalizasyon şebekesi de yoktur. Şehrin sokaklarında kazılan küçük arklardan akan lağım zaman zaman göller oluşturmakta, evleri basmakta ve Telafer çocukları bunların içinde oynamaktadır. Sanki her şey Telaferlilere hayatı daha zorlaştırmak için yapılmaktadır.